ناترازی گاز، داستان امروز نیست؛ این روند از سال‌ها پیش آغاز شده اما مردم ایران با بحران ناترازی گاز در زمستان سال گذشته آشنا شدند. دی ماه سال گذشته، به‌دلیل ناترازی گاز، تولید در صنایع بزرگی همانند پتروشیمی و فولاد و سیمان و … متوقف و مدارس و ادرات تعطیل و گاز برخی از شهرها نیز قطع شد. همه این اتفاقات تنها به‌دلیل کمبود ۲۵۰ میلیون مترمکعب گاز در کشور رخ داده است. براساس آمار، طی دو سال آینده این ناترازی به ۴۰۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید؛ درحال حاضر روزانه حدود ۹۸۰ میلیون مترمکعب گاز در کشور تولید می‌شود و آنچه که به شبکه سراسری گاز تزریق می‌شود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است اما نیاز گازی ایران ۱۰۵۰ میلیون مترمکعب است.
نمی‌توان دولت رئیسی را تنها مقصر این اتفاق دانست؛ بلکه تمامی دولت‌ها و مسئولانی که تاکنون در این حوزه تصمیم‌گیر بوده‌اند در ناترازی گاز مقصر هستند.
وزیر نفت سال گذشته از نیاز به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای برطرف کردن چالش ناترازی گاز سخن گفت. بیژن زنگنه، وزیر پیشین نفت نیز از ۶۰ میلیارد دلار اعتبار برای حل مشکل ناترازی گفته بود. براساس آمار سال ۱۴۰۳ ناترازی گاز از مرز ۴۰۰ میلیون مترمکعب عبور می‌کند و در ۱۴۱۵ به ۶۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی می‌رسد.
طرح‌های تکراری!
باوجود آمارهای شرکت ملی گاز از بحران ناترازی ۴۰۰ میلیون مترمکعبی در ۱۴۰۳، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در مصاحبه‌ای از جبران بحران ناترازی گاز در سال جاری خبر داده است. مجید چگینی در این‌باره گفت: «تعویض بخاری‌های کم‌بازده، توسعه کنتورهای هوشمند و همچنین افزایش ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی در کنار صنایع عمده برای جبران ناترازی گاز در زمستان سال ۱۴۰۲ است. تأمین مالی اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی از محل صرفه‌جویی گاز خواهد بود. راهبردی که برای حل ناترازی گاز در سال جاری داریم بحث بهینه‌سازی است. در این زمینه سرعت دادن به تعویض بخاری‌های فرسوده با بخاری‌هایی با بازده بالا می‌تواند بخشی از ناترازی گاز را جبران کند.»
معاون وزیر نفت استفاده از کنتورهای هوشمند برای مدیریت مصرف را راهکار دیگر بهینه‌سازی مصرف گاز از سوی شرکت ملی گاز ایران عنوان کرد و گفت: «اگر اجرای این پروژه به درستی پیش برود، تا حد زیادی مصرف گاز کنترل خواهد شد. ظرفیت تولید در کشور به میزان محدود افزایش پیدا می‌کند، اما رشد مصرف متناسب با رشد تولید نیست. باتوجه به رشد مصرفی که داریم، لازم است تا همه دستگاه‌ها برای بهینه‌سازی مصرف وارد شوند و ناترازی انرژی را در کشور مدیریت کنیم.»
مدیرعامل شرکت ملی گاز با اشاره به پیشنهاد وزیر نفت برای ساخت مخازن ذخیره‌سازی سی‌ان‌جی و ال‌پی‌جی در کنار صنایع عمده کشور، بیان کرد: «لازم است تا واحدهای صنعتی که به گاز نیاز دارند برای زمان پیک‌سایی یا اوج مصرف این مخازن را بسازند تا در صورت قطع گاز و یا افت فشار، از ظرفیت این مخازن استفاده کنند. شورای اقتصاد برای تعویض ۴ میلیون بخاری کم‌بازده تکالیفی تعریف کرده که باید انجام شود و منابع مالی مورد نیاز آن از سوی سرمایه‌گذار داخلی تأمین خواهد شد و از محل صرفه‌جویی در مصرف گاز بازپرداخت می‌شود.»
تشویق بدمصرف‌ها با یارانه انرژی
ایران با دارا بودن دومین ذخایر گازی جهان، شانزدهمین صادرکننده و البته چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان است. ریشه‌ی بحران ناترازی گاز را باید در مشترکان بدمصرفی دانست که ۷۵ درصد گاز بخش خانگی را هدر می‌دهند. چندی پیش آماری منتشر شد که نشان می‌داد ایران، در رتبه دوم اعطای یارانه انرژی در جهان پیش از کشور یک میلیارد و چهارصد میلیونی چین قرار دارد. دولت‌ها با هدف کاهش بهای حامل‌های انرژی برای مصرف‌کنندگان، یارانه انرژی را به آنها اختصاص می‌دهند.
۲۵ میلیون مشترک گاز در کشور وجود دارند که در این میان ۸ میلیون مشترک بدمصرف داریم که ۷۵ درصد گاز بخش خانگی کشور را مصرف می‌کنند؛ ۱۷ میلیون مشترک باقی‌مانده نیز تنها ۲۵ درصد گاز بخش خانگی را مصرف می‌کنند. صدور قبض گاز با تعرفه یکسان برای ۲۵ میلیون مشترک، اشتباهی مهلک است که تمامی دولت‌ها آن را مرتکب می‌شوند. دولت می‌تواند به مشترکان کم‌مصرف و قشری که تحت پوشش نهادهای حمایتی هستند یارانه انرژی اعطا کند اما برای آن دسته از مشترکان پرمصرفی مبنای محاسبه قیمت گاز را صادراتی باقرار دهد.
عقب‌نشینی دولت از اجرای قانون
دولت در بودجه ۱۴۰۱ یارانه انرژی مشترکان پرمصرف را حذف کرده بود اما پس از اعتراض افکارعمومی به صدور قبوض نجومی از این تصمیم عقب‌نشینی کرد و رئیسی دستور تخفیف ۷۰ درصدی برای مشترکان پرمصرف را تا پایان سال ۱۴۰۱ صادر کرد. دستور رئیسی به چالشی برای بودجه ۱۴۰۱ و شرکت ملی گاز تبدیل شد چرا که از یک سو مشترکان پرمصرفی قرار داشتند که شامل تخفیف ۷۰ درصدی شدند، از سوی دیگر مشترکانی که تحت پوشش نهادهای حمایتی بودند و قبض آنها باید از محل مشترکان پرمصرف پرداخت شود.
۱۴۰۲ یارانه انرژی بدمصرف‌ها حذف می‌شود؟
سخنگوی دولت در واپسین روزهای سال ۱۴۰۱ از افزایش قیمت برای پرمصرف‌ها در قانون ۱۴۰۲ خبر داد. این هشداری به بدمصرف‌ها برای پایان یارانه انرژی آنها بود. در بودجه ۱۴۰۲ مشترکان پرمصرف دیگر از یارانه انرژی برخوردار نیستند و افزایش قیمت قبض‌های گاز مشترکان به جز محرومان، طبق قانون انجام می‌شود.
براساس لایحه بودجه، دولت مکلف شده است که تعرفه‌گذاری برق و گاز را به نحوی اصلاح کند که کم‌مصرف‌ها بدون تغییر باشند و مشترکانی که زیر الگوی مصرف از برق و گاز استفاده می‌کنند با افزایش تعرفه مواجه نشوند و افرادی که تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی هستند نیز از تعرفه رایگان برخوردار شوند و مشترکان پرمصرف دیگر از یارانه انرژی برخوردار نباشند.
پرداخت نکردن یارانه انرژی به مشترکان پرمصرف موضوع مهمی است که تاکنون دولت‌ها جرأت پرداختن به آن را نداشته‌اند. عقب‌نشینی رئیسی از بودجه ۱۴۰۱ نیز گواه روشنی بر این مسئله است. اجرای طرح‌های بهینه‌سازی می‌تواند بر کاهش مصرف مؤثر باشد اما مشکل ناترازی گاز هنگامی حل می‌شود که پرمصرف‌ها بهای واقعی گازی که مصرف می‌کنند را پرداخت کنند.
حال باید دید آیا دولت، زمستان امسال قانون را اجرا می‌کند یا همانند سال گذشته از اجرای آن سر باز می‌زند؟
توسعه میادین برای بحران ناترازی گاز
ایران برای حل ناترازی گاز به بهره‌برداری از پنج فاز پارس جنوبی نیاز دارد که باتوجه به تحریم‌های بین‌المللی این کار غیرممکن به نظر می‌رسد. کشور از یک سو برنامه‌ای برای توسعه میادین گازی و جذب سرمایه‌گذار ندارد و از سوی دیگر در بسیاری از میادین گازی دچار افت تولید شده و برخی از این میادین همانند «سرخون» در سال‌های پایانی عمر خود هستند و به زودی از مدار تولید خارج خواهند شد و توسعه میادین گازی چالش اساسی وزارت نفت است.
ایران فناوری و تجهیزات توسعه میادین نفت و گاز را در اختیار ندارد و برای توسعه آن نیازمند فناوری و تجهیزات کشورهای دیگر است که به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی، کشورهای دیگر حاضر به سرمایه‌گذاری و همکاری با ایران نیستند. درحال حاضر توسعه میادین نفت و گاز ایران بسیار محدود است.
خبری از توسعه میادین گازی نیست و گویا تفاهم‌نامه‌های نمایشی وزارت نفت نیز به جایی نرسیده است. با نگاهی به چهارچوب برنامه هفتم توسعه و لایحه بودجه به این نتیجه می‌رسیم که بحث ناترازی گاز به‌عنوان مشکل جدی دیده نشده است.
